پروفسور مایکل کوک دانشمند مسیحی آمریکایی و نوشتن کتاب امربه معروف

در شامگاه روز پنجشنبه 22 سپتامبر،‌‌ در ایستگاه قطار شهری شیکاگو در حضور جمعی از مردم، زنی مورد تجاوز قرار می‌گیرد. به جز یک نفر آن هم پس از تمام شدن ماجرا، هیچ کس برای کمک به قربانی از جای خود حرکت نکرد و این به رغم آن بود که این تجاوز در ساعت های پر رفت و آمد روز انجام شد. تجاوزگر به قربانی خود در همان حال، دستور می‌دهد که لبخند هم بزند.




«مایکل کوک»، محقق نام‌آور آمریکایی هشت سال پیش با نگارش کتاب «امر به معروف و نهی از منکر در اسلام»، دقیق‌ترین اثر اسلام‌شناسی غرب را به دست داد.

به گزارش خبرنگار «بازتاب»، این نویسنده برجسته برای نگارش کتاب مذکور، به واکاوی دقیق اصول فقهی و حقوق اسلامی پرداخته و به منابع اصلی اسلامی رجوع کرده است.
به تازگی ترجه فارسی این اثر منتشر شده است، اما آنچه جالب توجه است، جرقه خلق این اثر مهم توسط «مایکل کوک» است.

به گزارش سایت کتابخانه تاریخ اسلام و ایران، کتاب مفصل و مستند «امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی» در دو مجلد به بازار کتاب آمد. نویسنده این اثر، «مایکل کوک» است که در حوزه تحقیق و پژوهش در اسلام و حوزه تمدن اسلامی، شهرتی بسزا دارد و یک بار هم جایزه سال بهترین آثار در زمینه علوم انسانی را در آمریکا نصیب خویش کرده است.

در حال حاضر، مایکل کوک استاد دانشگاه «پریسنتون» در آمریکا‌ست و تاکنون چندین کتاب و ده‌ها مقاله در حوزه‌های مختلف اسلام‌شناسی تألیف کرده است. برخی از این مقالات به فارسی نیز درآمده است.

کتاب امر به معروف و نهی از منکر با عنوان انگلیسی «The opponents of the writing of traditions in early Islam» که در سال 1997 چاپ شده است، در نوع خود بزرگ‌ترین اثر فقهی ـ تاریخی است که تاکنون یک شرق شناس در یک موضوع فقهی مشخص نگاشته و با تتبعی گسترده این مبحث را از دیدگاه مذاهب و گرایش های مختلف اسلامی و بر اساس متون شناخته شده مورد بررسی قرار داده است.

داستان نگارش این اثر و انگیزه مؤلف در این باره، در آغاز آن مقدمه آمده است. این داستان چنان است که در شامگاه روز پنجشنبه 22 سپتامبر 1988 در ایستگاه قطار شهری شیکاگو در حضور جمعی از مردم، زنی مورد تجاوز قرارمی گیرد. یکشنبه بعد از آن روز، «نیویورک‌تایمز» خبر آن را از قول پلیس به چاپ رساند. نکته مهم در گزارش پلیس آن بود که به جز یک نفر آن هم پس از تمام شدن ماجرا، هیچ کس برای کمک به قربانی از جای خود حرکت نکرد و این به رغم آن بود که این تجاوز در ساعت های پر رفت و آمد روز انجام شد. فریاد زن هم بی پاسخ ماند. اندکی بعد کارآگاه مارتین گفت: چندین نفر به آن صحنه می نگریستند و زن از آنها کمک خواست، اما هیچ کس به او پاسخی نداد. جالب آن که تجاوزگر به قربانی خود در همان حال، دستور می دهد که لبخند هم بزند و او هم به اجبار چنین می کند. در این میان از جمع حاضرین تنها یک نفر پس از فریادهای مکرر زن که مورد تجاوز قرار گرفته به خیابان می رود، جلوی ماشین پلیس را می گیرد و از آنان می خواهد تا برای دستگیری آن شخص اقدام کنند.

این پرسش برای مایکل کوک مطرح شده است که چرا مردم ساکت ماندند؟
به نظر وی همین که یک نفر اقدام کرده است، و بعد هم مورد تحسین قرار گرفته، نشان می دهد که زمینه ای برای مداخله به صورت یک اصل اخلاقی وجود دارد.

مراجعه به فرهنگ حقوقی غرب نشان می دهد که گرچه مطالبی در باره امداد به دیگران در آن وجود دارد اما این بحث مهجورتر از آن است که به عنوان فرهنگ ما به تفصیل توصیف شود.

اما به نوشته کوک، اسلام، بر عکس، نام و تعالیمی ویژه برای چنین وظیفه اخلاقی گسترده ای دارد. نام آن امر به معروف و نهی از منکر است.

به هر روی این گزارش، شگفتی آقای مایکل کوک را به همراه دارد و وی را به این فکر می اندازد که چرا در نظام حقوقی غرب، افراد چنین تربیت شده اند که هیچ واکنشی در برابر چنین جنایتی از خود نشان نمی دهند. تحقیق بیشتر نشان می دهد که تقریبا برخلاف بسیاری از نظام های حقوقی معمول در دنیا، تنها نظام حقوقی اسلام است که با داشتن نظام امر به معروف و نهی از منکر زمینه مداخله ناظرین را در برابر انحرافات و اشتباهات فراهم کرده است.

بدین ترتیب کار پژوهش آغاز شده و این کار ارزشمند و پرحجم شکل می گیرد.
اکنون آن کتاب به فارسی درآمده و با جرأت می توان ادعا کرد که در حوزه امر به معروف و نهی از منکر تاکنون چنین اثر جامعی پدید نیامده است.

بخش نخست کتاب مقدمه است که طی آن در چهار فصل تحت عناوین زرگر مرو، قرآن و تفسیر قرآن، حدیث و کتابهای سیره و شرح حال به عنوان متونی که منبعی برای مبحث مورد نظر است مورد ارزیابی قرار گرفته اند. حکایت زرگر مرو حکایت ابراهیم بن میمون است که پس از جنایات ابومسلم خراسانی برابر وی قرار گرفت و او را نهی از منکر کرد و به دست او کشته شد. شرح حال وی و بررسی این حکایت نخست فصل بخش اول کتاب و درآمد مباحث بعدی است.

بخش دوم کتاب در شرح نظریه امر به معروف از دیدگاه حنابله است که از آغاز تا دوره سعودی در آن مورد بحث قرار گرفته است.
بخش سوم شرح دیدگاه های معتزلیان و شیعیان است که در سه مبحث معتزلیان، زیدیه و امامیه این بحث دنبال شده است.

بخش چهارم در باره نظریات دیگر فرقه های اسلامی در زمینه امر به معروف است. فصل نخست حنفیان و در ادامه فصولی به شافعیان، مالکیان و اباضیه اختصاص داده است.

در همین بخش، فصل ویژه ای به غزالی اختصاص داده شده است. دیگر فصل های این بخش عبارتند از: بازنگری اسلام نخستین ، تحولات جدید اسلامی، سرچشمه ها و سنجش ها و فصل پایانی که خاتمه کتاب است.

در هر قسمت مؤلف تلاش کرده است تا دو چیز را مراعات کند.

نخست آن که از منابع و مصادر کهن مربوط به هر نحله مذهبی آغاز کرده و این رویه را تا آنجا که ممکن بوده ادامه داده است. دوم آن که افزون بر دیدگاه ها نوعی تطور تاریخی مربوط به آن نحله مذهبی را هم به لحاظ فکری و هم عملی، یعنی درگیر شدن در واقعیت جامعه ، مد نظر قرار داده است. برای مثال مباحث بخش مربوط به امامیه چنین است:

1. مقدمه، 2. حدیث امامیه، 3. دانشمندان متقدم امامی، 4. علمای امامی دوره اخیر، (دو بحث اخیر هر کدام به صورت چند مرحله ای و با توجه به نظریاتی که در باره مسائل مختلف مربوط به امر به معروف و نهی از منکر طرح شده مورد توجه قرار گرفته است). برای مثال بحث اذن امام به لحاظ تاریخی مورد توجه قرار گرفته و این که در چه شرایطی این نظریه مطرح شده است. یا برای نمونه بحث واجب کفایی و عینی از منظرهای مختلف چگونه طرح شده است. یا شرایط وجوب امر به معروف در اداور مختلف فقه چگونه ارائه شده است.

همین رویه در باره سایر گرایشهای فقهی هم طرح شده است. برای مثال در باره مذهب حنفی، این اهمیت دارد که زمانی مذهب حنفی به صورت مذهب رسمی عثمانی ها در می آید و بدین ترتیب به صورت عملی درگیر بحث حسبه و امر به معروف می شود و اینجاست که تغییراتی به لحاظ فقهی آن گونه که بتوان در عمل آنها را پیاده کرد در آثار فقهی طرح می شود.

در پایان جلد دوم علاوه بر فهرست منابع که شامل صدها عنوان کتاب و مقاله است، نمایه های کتاب درج شده که راهنمای بسیار خوبی برای برای استفاده بهتر از این اثر می باشد.

ترجمه این کتاب بسیار روان و با فارسی معمول و مفهوم صورت گرفته و اثر یاد شده نه تنها برای علاقمندان به مباحث کلی اسلامی یا حقوقی بلکه برای همه کسانی که به نوعی در ارتباط با تمدن اسلامی تحقیق می کنند می تواند اثری سودمند باشد.

طبیعی است که تحقیق و پژوهش بیشتر می تواند ما را به وجود خطاهایی هم در این اثر واقف کند که این کار را باید بر عهده متخصصان امر گذاشت تا با نقدهای عالمانه، بر عمق این مبحث بیفزایند.


ناشر کتاب بنیاد پژوهش های اسلامی وابسته به بنیاد آستان قدس رضوی است که این کتاب را در 1100 صفحه و در دو مجلد در مهرماه 1384 عرضه کرده و خدمت قابل تقدیری در شناخت فرهنگ و اندیشه اسلامی انجام داده است.

منبع: http://baztab.com/news/29650.php